Samsun Kent Haber köşe yazarı Mimar Embiya Sancak, Türkler'in Karadeniz kıyısında inşa ettiği ilk ve tek kale olan Samsun Kalesi'nin tarihini ve bu kalenin nasıl yok edildiğini yazdı.
Yeni yurtlar edinmek amaçlı; Türkler'in Anadolu’ya göçleriyle Samsun arazisine en yakın konumda Danişmentliler, Türk Devleti kurar. Anadolu Selçuklu Devleti ise, Samsun kentinin kurulacağı bölgeyi topraklarına katar.
Danişmentler; 1192 yıllıda Amisos antik kentinin karşısında, Samsun kentinin kuruluşu olacak olan, dört hektar alanda kale inşa eder.
İşte bu kale; Türkler'in Karadeniz kıyısında inşa ettiği ilk ve tek kaledir.
Bu ilk ve tek kaleyi yok etmek için, ilk hamleyi Osmanlı Devleti yapar.
Devamında kurulan Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri de, kaleyi yok etmek ve arazisini satarak, tarihten silmek şeklindeki Osmanlı planını uygulamaya devam eder.
Kalenin gösterildiği ilk harita 1850-1860 arasında tahminim 1858 yılında çizilmiş olan, orijinali İstanbul Kâğıthane’de Osmanlı Arşivinde kıymetli eserler arasındadır. Samsun kalesinin yerini bulmak için 2008 yılında özel izinle bu belgenin fotoğraf kaydını aldım. Daha sonra tahminim çizim tarihi 1884-1886 yılları olan imar ve yol planı haritası çizildi. Bu belgeyi tarihçi yazar Baki Sarısakal temin etti. Harita arama ve araştırmam devam etti. Bu defa Samsun’un ilk kadastrosunun yapıldığı 1947 haritalarını temin ettim.
Harita, kroki, fotoğraf, yangın raporu, Osmanlı ve Cumhuriyet arşiv belgeleri temin edilince. Tarihçi yazar Baki Sarısakal, birlikte iş yaptığım harita mühendisliği firmaları ile, rahmetli Kenan Hazneci yardım ve bilim kurulum oldu. Ancak yine de bilinmeyenler vardı. Bu defa Samsun Büyükşehir Belediyesi Koordinatörlüğünde ve Samsun Müzesi takibinde, Kültürel Varlıkları Koruma Kurulu rehberliğinde, Saathane Arkeolojik kazısı 2015-2016 yıllarında yapıldı.
Bu kazıda Mimarlar Odası tarafından gözlemci olarak görevlendirildim. Kazı esnasında bilinmeyen kısım olan, Saathane kısmında elde edilen bilgiler, Samsun Büyükşehir Belediyesi tarafından haritaya işlendi. Böylece tüm haritalar ve fotoğrafların değerlendirilmesi sonucunda, harita mühendislerim kalenin konumunu çizdi ben de bu konumu yayınladım.
Samsun kalesi duvarları uzunluğu 1200 metredir, arazide kapladığı alan ise en az 1200x 2= 2400 metrekaredir. Bu alana sahildeki mahmuzlar ile kara kısmındaki payandalar dahil değildir. Kalenin 1886 tarihli haritasına göre, tüm mahmuz ve payandalar dahil edilerek yapılan hesaplamada, kale duvarı en az 3000 metrekare arazi üzerine oturmakta idi. Ayrıca sahil duvarlarının 8,00 metre yüksekliği ve payanda ve mahmuzlar da dikkate alındığında, kalede kullanılan taş hacmi en fazla 30 bin 000 metreküpe kadar çıkmaktadır. Ancak bugünlerde yapılmakta olan Büyük Cami karşısındaki kazıda alanda ortaya çıkan kalıntılar biraz kafa karıştırdı. Bu konuda 1886 yılı haritasında görülen kalenin batı son ucu bilgisi ile son güncel kazıda çıkan buluntuların haritası çizilince tekrar çalışacağım.
Bu yazım bu konudaki ilk bölümdür. Devamında ayrıntılı, medyatik, hatalar, olaylar içerikli iki makale daha gelecek.
Saygılarımla
